چگونگی ارتقای جایگاه گورستان‌ها در جوانب فرهنگی و اجتماعیِ توسعه پایدار شهری در‌ ایران (با رویکرد به نقصان دستور کار 21 مصوب سازمان ملل متحد در عدم توجه به امر تنوع فرهنگی)

چکیده گورستان‌ در اکثر شهرهای امروز ایران، به فضاهایی باز در مقیاس‌های کلان و خارج از شهرها تبدیل شده است؛ همپای این امر، گورستان‌های تاریخی درون شهرها نیز به گونه‌ای متروک به حال خود رها شده است و اثری از پویایی فضای شهری در آنها دیده نمی‌شود. این در حالی است که به نظر می‌رسد فضای شهری با عملکرد گورستان، پتانسیل‌های فراوانی را از جنبه‌های فرهنگی و اجتماعی دارا است. از آنجایی که توسعة پایدار شهری از دهة 80 قرن بیستم در بسیاری از شهرهای جهان مطرح شده است و به تبع آن در ایران نیز مورد توجه قرار گرفته و در اهداف برنامة آتی مطرح است، لذا مسئلة روند متروک و فرسوده‌شدن گورستان‌های درون‌شهری در ‌شهرهای ایران، و همچنین تک و کلان ‌گورستانی شدن در آنها، به عنوان یکی از موانع دست‌یابی به توسعة پایدار شهری، امری قابل توجه و تأمل برانگیز به نظر می‌رسد. روش مورد استفاده در این مقاله، راهبرد تحقیق کیفی با رویکرد نظریه‌های زمینه‌ای است. در زمینة مطالعات تحقیق پیش‌رو، بررسی نقش گورستان در شهر، به عنوان یک فضای شهری، در جوانب گوناگون فرهنگی و اجتماعی، هریک به نوبة خود می‌تواند یاری‌بخش حل این مسئله باشد. در راستای دست‌یابی به توسعة پایدار، دستور کار 21 به عنوان مبنایی برای دست‌یابی به این توسعه به سه جنبة اجتماعی، اقتصادی و زیست‌محیطی پرداخته است و توجهی به امر فرهنگ و تنوع فرهنگی در آن دیده نمی‌شود. لیکن رویکرد این مقاله ابتدا بر لزوم توجه به جنبة فرهنگی در توسعة پایدار است و در این راستا به بیانیة یونسکو در رابطه با تنوع فرهنگی می‌پردازد. سپس با علم بر نقش فرهنگی و اجتماعی گورستان‌ها در شهر در کنار آگاهی از جوانب اجتماعی، فرهنگی و زیست‌محیطی توسعة پایدار، به بیان راهکارهایی برای ارتقای نقش گورستان‌ها در شهرهای ایران، به سوی دست‌یابی به توسعة پایدار پرداخته شده است به طور کلی پیشنهادی مبنی بر ترکیبی از چهار برنامه ذیل مطرح می‌شود : 1. بازیابی، احیا و ارتقای کیفی گورستان‌های تاریخی موجود 2. گسترش این گورستان‌ها بنا به موقعیت و کاربری‌ها در بافت اطراف 3. مکان‌یابی مزار‌های جدید در موقعیت‌های مکانی و فضایی مناسب داخل شهر در قالب کاربری‌های متناسب با آنها؛ نظیر کاربری‌های فرهنگی و به خاک سپردن بزرگان در زمینه‌های همخوان با آن در جوار این فضا 4. بهره‌گیری از گورستان‌ها به منزلة فضای سبز شهری. به نظر می‌رسد در اجرای هریک از این چهار برنامه‌ پیشنهادی، که در بدنة اصلی مقاله به توضیح و تفصیل آن پرداخته خواهد شد، توجه به جوانب گوناگون فضای گورستان ضروری است و بدین وسیله در عین سنجش و بهینه عمل نمودن در شرایط ویژة هریک از آنها، می‌توان در جهت تقویت و بهبود عملکرد گورستان‌ها در دست‌یابی به توسعه شهری پایدار در کلان‌شهرهای ایران گام برداشت.